Pools erfgoed, een stukje nationale identiteit waar de Polen trots op zijn. Onzin, volgens de Russen. Wodka is zo Russisch als de Revolutie. Waar komt wodka nou eigenlijk echt vandaan? Een kijkje door de tijd én door de strijd waarmee deze vraag al jarenlang gepaard gaat.

De wortels van wodka

De Russische auteur William Pokhlyobkin schreef een boek over de geschiedenis van wodka. Het lijkt in eerste instantie een bewijsstuk dat nogal moeilijk te negeren is. Volgens het boekwerk liggen de wortels van wodka uiteraard in Rusland.

Maar dit boek is niet ontstaan uit toevalligheid. Het werd geschreven nadat Polen in 1977 een handelsoorlog tegen Rusland begon om de herkomst van wodka voor eens en altijd vast te stellen. Polen stelde dat elke soort wodka die niet in Polen gemaakt wordt, geen wodka genoemd zou mogen worden. Dus ook de Russische ‘wodka’ niet.

Gevestigde status

Pokhlyobkin onderzocht de geschiedenis van wodka en kwam tot de conclusie dat de drank in 1440 werd uitgevonden, in Rusland. Hij presenteerde zijn conclusies in het boek The History of Vodka. De Russen voerden het boek op om wodka als nationaal product op te eisen. Het bewijs werd goedgekeurd door het internationale hof van arbitrage en Polen verloor hiermee de strijd die het zelf begonnen was.

Toch betekende dat niet het einde. Pokhlyobkins boek werd zeer kritisch ontvangen door historici. Het zou te nationalistisch zijn, en het gebrek aan wetenschappelijk bewijs deed de onderbouwing geen goed. Maar de kritiek kwam te laat. Op het moment van de daadwerkelijke rechtszaak werd de discussie door veel mensen als vergezocht ervaren. Het boek werd later pas kritisch onderzocht. Pokhlyobkin was tegen die tijd overleden, en de status van wodka als puur Russisch product zo goed als gevestigd.

Brandend water

Wie onderzoek doet naar de herkomst van het woord wodka, komt uit op Poolse bronnen. Het oudste woord gevonden voor wodka is gorzalka, oud-Pools voor ‘brandend water’. Het goedje werd als medicijn gebruikt tegen de Zwarte Dood die in de veertiende eeuw door Europa raasde. Dat is zelfs eerder dan het geclaimde ontdekkingsjaar van de Russen.

Daar komt nog bij dat het fameuze jaar 1440 lastig te onderbouwen blijkt. Het Russische woord vodka verschijnt pas twee eeuwen later in Russische teksten. Achteraf gezien genoeg bewijs voor de Polen om hun eer te verdedigen.

Maar in de jaren 70 en 80 hadden de Polen andere dingen aan het hoofd. De strijd rond wodka viel midden in een donkere tijd voor het land. Het communistische regime en de felle opstanden hiertegen eisten alle aandacht op. De kwestie over wodka raakte ondergesneeuwd.

Een strijd met een staartje

Toch heeft Polen nog niet opgegeven. Ryzard Czarnecki, het Poolse lid van het Europese Parlement, pakt het dit keer nog serieuzer aan. De strijd is niet langer tegen alleen Rusland, maar tegen heel Europa. Zijn plan is om een ‘wodkaregio’ te laten erkennen.

Zijn argument is helder. Je kan wodka in principe destilleren uit tal van producten. Maar zoals er geen enkele Schot ‘echte’ Schotse whisky zou maken van iets anders dan graan, zo zouden er ook vaste regels moeten zijn voor ‘echte’ (Poolse) wodka. Wodka moet volgens Czarnecki dus een beschermde naam zijn die niet voor elk wodka-achtig drankje gebruikt mag worden.

Nationaal product

De oudste verwijzing naar wodka is te vinden in de geschiedenis van Polen, zoveel is duidelijk. Maar wie het goedje uitgevonden heeft? Dat is vooralsnog lang niet zo helder als wodka zelf. Nationalistische trots terzijde, is het de vraag of wodka wel door een land opgeëist kán worden.

Het gebruik gaat terug tot in een tijd waarin de naties van vandaag de dag überhaupt nog niet bestonden. Wodka is vanuit deze beredenering vooral een Oost-Europees drankje. Hoe pijnlijk de kwestie tegenwoordig voor sommigen ook mag zijn, het is nog maar de vraag of de eerste wodkadrinker zijn uitvinding al beschouwde als een nationaal product.