Wat is een burn-out?

‘Er is veel onderzoek gedaan naar burn-out, maar er zijn weinig antwoorden’, legt arbeids- en organisatiepsycholoog Wilmar Shaufeli uit. De emeritus hoogleraar schreef er zo’n 400 publicaties en het boek De burn-out bubbel over. ‘Er bestaat in de wetenschap geen overeenstemming over wat een burn-out nou eigenlijk is. Daarom is het lastig om het op eenzelfde manier te onderzoeken.’

‘Waar de geleerden het wel over eens zijn, is dat extreme langdurige vermoeidheid de kern van de burn-out vormt’, legt Schaufeli uit. ‘Daarbij is sprake van emotionele en fysieke uitputting, mentale distantie zoals cynisme en cognitieve ontregeling zoals het gebrek aan concentratie. Ook treedt emotionele instabiliteit op.’ 

‘Een burn-out heeft daarnaast altijd met werk te maken, maar wel in de brede zin van het woord. Activisme, ouderschap of mantelzorg kunnen ook leiden tot uitputtingsklachten.’ 

Burn-outklachten

Uit onderzoek van TNO uit 2022 blijkt dat 1,6 miljoen werknemers in Nederland last hadden van burn-out gerelateerde klachten. Schaufeli is scherp op deze term: ‘Vaak wordt er in de media geen onderscheid gemaakt tussen burn-outklachten en een daadwerkelijke burn-out.’

Neurobioloog Brankele Frank onderstreept dit: ‘Een burn-outklacht is echt iets anders dan een burn-out. Vermoeidheid aan het eind van de werkdag kan je een burn-outklacht noemen maar is niet per se een voorstadium van een burn-out. Soms voel je je gewoon leeg na een dag. Bij een burn-out ben je maandenlang gevloerd, kan je niet meer werken en zit je met een beetje pech in de ziektewet. Dat gaat naar schatting over zo’n 1 tot 7 procent van de Nederlandse arbeidsbevolking.’

Dit gebeurt er in je brein

Dat er weinig wetenschappelijk bewijs is voor de burn-out als medische aandoening, betekent volgens Frank niet dat mensen met een burn-out zich aanstellen. Nadat ze zelf een burn-out kreeg, besloot ze uit te zoeken welk effect de burn-out heeft op het brein. Ze schreef er het boek Over de Kop over. 

‘Als je mensen met een fikse burn-out onder de hersenscan legt, zie je dat terug in het brein. Door de langdurige overproductie van stresshormonen als adrenaline en cortisol krimpen delen van je hersenen. Deze delen zijn verantwoordelijk voor logisch denken, concentratie en geheugen. De neuronen in de emotionele kernen van je brein krijgen juist meer uitlopertjes. Daarom zijn mensen met een burn-out vaak prikkelbaar en hypersensitief. Een burn-out zit dus echt niet tussen de oren!’

Stress-schaal

Twijfel je of je een burn-out hebt gehad? ‘Dan had je er waarschijnlijk geen’, benadrukt Frank. ‘Een burn-out is een beetje zoals een orgasme, als je er een hebt, weet je het zeker.’ De verschillen tussen overspanning, uitputtingsklachten of extreme stress zijn wat vager. 

‘Stress bestaat wat mij betreft dan ook op een spectrum’, legt Frank uit. ‘Je start aan de linkerkant met gezonde stress, een heel normaal mechanisme om te overleven. Als de stresshormonen niet dalen door te weinig rust, schuif je naar rechts, naar de chronische stress. Je kan nog prima functioneren, maar hebt af en toe vreemde klachten. Je wordt bijvoorbeeld vergeetachtiger.’

‘Grijp je niet in? Dan kom je in de overspannen fase. Je systeem piept en kraakt: concentratieproblemen, verstoorde slaap of ergere vergeetachtigheid. Blijf je dan nog steeds doorstressen? Dan passeer je een onzichtbaar drempeltje van de burn-out: een staat waarin je niet meer kan functioneren’, besluit Frank.