Van Peru naar de Hollandse klei

‘Vroeger aten Nederlanders elke dag aardappelen’, vertelt aardappelverkoper Sander van Riet in Keuringsdienst van waarde. ‘Vooral de arme mensen aten het. De aardappel is goedkoop, er zitten veel vitaminen in en je kunt er alles mee doen; koken, bakken, prakken.’ De aardappel hoort bij Nederland, zou je denken. Toch ligt dat wat anders.

‘Oorspronkelijk komen aardappelen uit Zuid-Amerika’, legt Van Riet uit. ‘Waarschijnlijk namen Spaanse ontdekkingsreizigers rond 1536 het gewas mee van Peru naar Spanje. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog namen de Spanjaarden de aardappel weer mee naar Nederland.’ 

‘Als die Spanjaarden er niet waren geweest, zaten we nu nog steeds aan de rogge’, lacht aardappelteler Willem Homan. De aardappel kon goed aarden in de Nederlandse klei. Door het zeeklimaat heeft de aardappelplant minder last van luizen en schimmelziektes. ‘De aardappel vindt het geweldig om hier te groeien’, vertelt Homan.

Nederland aardappelland

Jaarlijks produceren Nederlandse boeren zo’n 7 miljoen ton aardappelen, blijkt uit cijfers van Eurostat. In Europa zijn we na Duitsland, Polen en Frankrijk de grootste producent. Toch exporteren we van hen wel de meeste aardappelen. In 2020 ging voor zo’n 724 miljoen euro aan aardappelen naar het buitenland.

Niet al die piepers zijn bedoeld voor directe consumptie. Een deel wordt verwerkt tot aardappelzetmeel. Dit wordt gebruikt in bijvoorbeeld soep, sauzen maar ook in lijm. Een ander deel is pootgoed, bedoeld om nieuwe aardappelplanten mee te kweken. 

Vooral in dit pootgoed is ons kikkerlandje specialist. 60 procent van de wereldhandel in pootgoed is in Nederlandse handen, blijkt uit cijfers van de Nederlandse Aardappel Organisatie (NAO).

Veredelen

De vraag naar de Nederlandse aardappel is zo groot omdat we een lange traditie kennen van veredeling. Door het kruisen van de juiste rassen, creëren we aardappelsoorten die resistent zijn voor ziekten. Voor elke ondergrond en voor elk klimaat bestaat een geschikte pieper. 

‘Op ons bedrijf hebben we 3,5 duizend verschillende aardappelsoorten die de hele wereld over gaan’, vertelt veredelaar Robert Graveland bij Keuringsdienst van waarde. ‘Het begon allemaal met het bintje, daar is de industrie mee groot geworden.’

In 1905 kweekt de Friese onderwijzer Kornelis Lieuwes de Vries een nieuw soort aardappel. Op de vensterbank van het lokaal waar hij lesgeeft, kruist hij de juiste soorten met elkaar. ‘Hij vernoemde zijn rassen naar leerlingen uit zijn klas’, legt aardappelboer Homan uit. ‘Deze succesvolle aardappel werd vernoemd naar de 17-jarige Bintje Jansma. Alleen het bintje werd echt succesvol.’

Aardappelziekten

Ondanks het succes van deze Friese aardappel, bleek die niet perfect. Net als andere soorten is dit ras gevoelig voor ziektes als de wratziekte en phytophthora. Als zo’n ziekte opduikt, zijn de gevolgen voor de boer groot. 

In 2021 vond er nog een grote uitbraak van de wratziekte plaats in Nederland. ‘Op zo’n moment wordt er een teeltverbod van twintig jaar afgekondigd, in de hoop dat na die periode de ziekte uit de grond is verdwenen’, legt Dirk Jan Beuling van Landbouworganisatie LTO uit aan RTV-Noord. 

‘Als dat niet het geval is, wordt het teeltverbod verlengd. Dat zorgt voor veel onrust en onzekerheid bij de getroffen boeren.’

De gifpieper

Het is niet gek dat boeren hun aardappelplanten beschermen met behulp van pesticiden. Vooral het bintje werd flink bespoten. ‘Een aantal jaar geleden noemden ze het nog een gifpieper’, legt aardappelboer Homan uit. Onder druk van milieuorganisaties verdwijnt het bintje daarom rond 2000 zo goed als uit de supermarkten.

Oud-bintje-activist Pim de Ruiter begrijpt die keus: ‘Het bintje was eigenlijk een patiënt die alleen met permanente chemo overeind gehouden kon worden', vertelt hij in Keuringsdienst van waarde. Aardappelboer Homan ziet dat anders. ‘Grote winkelketens zijn nou eenmaal gevoelig voor slechte publiciteit. Voor mij mag het bintje terugkomen, het is cultureel erfgoed.’

Op basis van het bintje kweekte men aardappelrassen die meer bestand zijn tegen ziektes. Toch lijkt het gebruik van gewasbeschermers niet gedaald. De afgelopen zeven jaar is het aantal gifresten op aardappelen zelfs toegenomen, blijkt in 2021 uit een analyse van meetgegevens van de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) door Pesticide Action Network (Pan) Nederland.

Pan-secretaris Hans Muilerman vindt die toename niet verrassend. ‘Plagen raken resistent tegen bepaalde middelen, die zijn dus minder werkzaam. Daarom worden verschillende soorten bestrijdingsmiddelen gebruikt en komen er steeds meer bij’, legt hij uit aan Trouw.

De eilandaardappel uit Jersey

Waar in Nederland rond de aardappelteelt relatief veel bestrijdingsmiddelen worden aangetroffen in het milieu, zal dat op het akkerland van de broers Matthew en Phil Le Maistre meevallen. Samen runnen ze een biologische boerderij op het Engelse eiland Jersey, voor de kust van Normandië. Ze gebruiken nauwelijks bestrijdingsmiddelen. 

Voor Onze boerderij in Europa reist Yvon Jaspers naar het buitenland, om inspiratie op te doen bij boerenbedrijven. Hoe boeren zij? In aflevering drie bezoekt ze samen met Boer Jouke de Engelse broers tijdens de aardappeloogst.

‘Al jaren teelt onze familie het beschermde aardappelras Jersey Royal’, legt Matthew uit. ‘Onze koeien begrazen en bemesten ons heuvellandschap zodat de grond optimaal is voor de aardappelteelt.’ Door de heuvels kunnen de broers geen grote machines inzetten. Ze gaan als het ware terug in de tijd. ‘We gebruiken paarden en een ploeg. Elke aardappel poten we hier met de hand.’

Het oogsten van een hectare grond duurt dagen. Niet gek dat de Jersey Royals voor zo’n vijf euro per pond worden verkocht, tien keer meer dan de winkelprijs van de Nederlandse aardappel. 

‘Of het nou aan de grond, de biologische teelt of aan de schone zeelucht ligt, onze aardappelen smaken anders. We verkopen eigenlijk honderd jaar aan traditie. De beste aardappelen houden we dan ook op het eiland’, grinnikt Matthew in de aflevering. 

Toekomst in Afrika

Waar de Jersey Royal dicht bij huis blijft, richt Nederland zich op een nog groter afzetgebied de komende jaren. Voorspellingen wijzen uit dat de huidige wereldproductie van 380 miljoen ton aardappelen per jaar stijgt naar zo’n 500 miljoen ton in 2050. Volgens de Nederlandse Aardappel Organisatie (NAO) biedt die groei veel perspectief voor de hele Nederlandse aardappelketen.

Vooral in Azië en Afrika zal die groei plaatsvinden. ‘In Afrika hoeven we ons niet druk te maken over promotie. Een stijgend inkomen leidt gauw tot een ander voedingspatroon: de aardappel neemt de plaats in van bijvoorbeeld cassave’, legt NAO-directeur Dick Hylkema uit. 

Ook de Nederlandse overheid investeert de laatste jaren in de aardappelketen in Kenia. De kans is dus groot dat in 2050 de Nederpieper, die minder Hollands blijkt dan gedacht, in menig Afrikaanse keuken wordt gebakken, gekookt of gefrituurd.