Met het feest van de Doop des Heren wordt in de Romeinse ritus van de Katholieke Kerk de kersttijd afgesloten. Het herinnert aan het evangelieverhaal waarin Jezus zich door Johannes de Doper liet dopen en Hij door God gezalfd werd met de Heilige Geest.

Plaats op de kalender
Het feest van de Doop des Heren is volgens de Romeinse Ritus de afsluiting van de Kersttijd en wordt gevierd op de zondag na Epifanie. Het feest staat pas sinds 1969 op de Algemene Romeinse Liturgische Kalender. Volgens de Romeinse kalender van 1962 was de Doop des Heren geen zelfstandig feest, maar een gedachtenis op 13 januari, de achtste dag van het octaaf van Epifanie. De Doop des Heren staat niet vermeld op eerder kalenders van de Romeinse Ritus.

Drie-eenheid
Het feest herinnert niet alleen aan Jezus' doop in de Jordaan, dat door alle vier canonieke evangeliën wordt verteld, maar ook aan de openbaring van God (theofanie) als Drie-eenheid. Nadat Johannes de Doper Jezus had gedoopt, zo meldt bijvoorbeeld Marcus, klonk er een stem uit de hemel die tegen Hem zei: 'Gij zijt mijn Zoon, mijn veel geliefde'. De evangelist Johannes voegt daar nog het beeld bij dat de Geest in een gedaante van een duif op Jezus neerdaalde. De drie synoptici zeggen dat Jezus na zijn doop door de Geest naar de woestijn werd gevoerd.

Johannes de Doper
Het verhaal over de missie van Jezus van Nazaret begint met de dooppraktijk van Johannes de Doper. Diens doopsel was een ritueel van boete en bekering. Marcus zegt dat Johannes de Doper verkondigde dat na hem een sterkere profeet zou komen, waarmee hij doelde op Jezus. “Ik ben te min om mij te bukken en de riem van zijn sandalen los te maken. Ik heb u gedoopt met water, maar Hij zal u dopen met de Heilige Geest” (Mc 1,7.8).

Verlossing van de mensheid
Dat Jezus zich door Johannes laat dopen, is niet om zijn eigen zonden te belijden. Jezus, de zondeloze, neemt als plaatsvervanger de zonden van alle mensen op zich. Als Zoon van God schaart Jezus zich in de rijen van de zondaars om bij Johannes de Doper een ritueel van boete te ondergaan. Zijn doop kan dus worden beschouwd als een teken van zijn nederigheid en van zijn solidariteit met de in zonde vervallen mensheid. Jezus zal die mensheid door zijn lijden, sterven en verrijzen verlossen van de verdoemenis en verheffen tot Gods heerlijkheid. Het christelijk Doopselis daar het werkzame teken van.

Kersttijd
De Doop des Heren heeft zowel met de Geboorte des Heren als met de Openbaring des Heren gemeen dat het heilsgebeurtenissen zijn waarbij Jezus in de beginfase van zijn missie als de Verlosser wordt gepresenteerd. Dat is de reden dat de Doop des Heren een feest van de Kersttijd is.